Kemençe (Kemançe)
Üç telli ve yaylı bir saz olan kemençeye,Karadeniz kemençesinden ayırmak için "Klasik Kemençe" yada "'Armudi Kemençe"de denir.Eski kaynaklarda hatta günümüz araştırmacılarınca Rebab'la karıştırıldığı görülür.Eski minyatürlerde XIX.yüzyıl başına kadar kemençe resmine rastlanmaz.Yerli ve yabancı araştırmacılar uzun yıllar mûsikîmizde kullanılan yaylı sazlardan Rebab ve Iklığ'ı bu saz ile karıştırmışlardır.
Kemençe tellere parmak basılarak değil ,tırnaklar tellere dayanarak ve diz üzerinde dikey bir şekilde tutularak çalınır.İcra tekniğinin çok güç,perde aralıklarının çok dar olması gibi sebeplerle çalıcısı çok olmamıştır.XIX. yüzyıl başından itibaren "Kabasaz"denen saz takımlarında Lavta ile birlikte uzun yıllar kullanıldıktan aynı yüzyılın son çeyreğinden sonra klasik mûsîkimize girmiştir.Kemençeci Vasilaki'nin bu saza bir uslûb kazandırdığını,mûsikîmizin vazgeçilmez bir sazı durumuna getirdiğini kabul etmek gerekir.Asıl tekniğini ise dahi sanatkâr tanburî Cemil Bey ile kazanmış,Cemil Beyden sonra en çok aranan sazlardan biri olmuştur.Bu iki ustadan sonra üçüncü sanatkâr Ruşen Ferid kamdır ve bu üstün tekniği günümüze o aktarmıştır.Özellikle Tanbur ve Ney ile aynı ton ve renkte olan sesi ,bu iki sazla daha iyi kaynaşır.Kemençe'nin sesi mikrofonun sevdiği bir sestir.Grup saz içinde birleştirici ve kaynaştırıcı bir özelliği vardır.
Kemençe'nin yayı kemen yayına benzemez.Ortalama 60-62 santimetre uzunluğunda bir çubuğa bağlanmış atkuyruğu kılından ibarettir.Çok gergin olmayan bu kıl demeti sağ el parmaklarının aracılığı ile istenilen gerginliğe getirilebilir.Akordu pesten tize doğru Yegâh(Re),Rast(Sol ),Yegâh(Re)'dir.Bazı eserlerin icrasında kullanılan başka akord türleride vardır.İki oktav ses genişliğine sahip olan bu ilginç sazda gerektiğinde Tiz Gerdaniye'ye kadar çıkılabilir.
Son yıllarda "Dört Telli Kemençe"üzerindede çalışılmaktadır.İcrâda kolaylık sağlamak ve oktav sayısını artırmak için bir tel daha eklenmiştir.Kemençenin bu türünü Cemil Bey ve Ruşen Kamda kullanmıştır.Gelibolulu Ali kemençe için şunları söylüyor :"?Biri dahi Kemençe'dir ki,ekseriye Çeng'le hem-râzdır.Zira ki hem-mezhep ve hem-âvâzdır.İşler nevâyı uşşaka serâgâzdır.Güçleri alçaktan Evc'e pervâzdür?"Taşlıcalı Yahya(?-1582)bir olayı anlatırken birçok anlamı şu beyitine sıkıştırmıştır:
" Ne zulm idi bu ki def 'itdi Padişah-ı Cihan
Kemânçe mutrîb elinden iderdi efgân"
Mûsikî tarihimizde adı geçen kemençecilerin başlıcaları şu sanatkârlardır:Enderûni Tahir Ağa,Nikolâki,Vasilâki,tanburî Cemil Bey,Sotiri, Anastas,Aleko Bacanos,Ruşen Ferid Kam,Kemal Niyazi Seyhun,Haluk Recai (Haldun Menemencioğlu)